De rode lijn in alles wat er wordt gezegd en geschreven over het leiding geven aan professionals is dat het geven van VRIJHEID cruciaal is. Dit leidt meteen tot een gewetensvraag: waarom beperken professionals zichzelf door zich aan te sluiten bij een organisatie? Dit vergt immers het conformeren aan groepsdruk en aan de regels en codes die gelden in het verband van een organisatie. Er moet dus sprake zijn van een uitruil tussen het inleveren van een stuk vrijheid met wat anders. Maar wat kan dit zijn? Hieronder een aantal mogelijke antwoorden…
Sociale Context
Professionals zijn soms gewoon mensen die een sociale context nodig hebben om niet eenzaam te zijn. Soms vindt men elkaar in een missie en heeft de organisatie meer het karakter van een beweging. Soms vindt men elkaar meer in de taak of het vak dan is sprake van een gemeenschap.
Rationele overwegingen
Er zijn echter ook hele rationele overwegingen om jezelf aan te sluiten bij een organisatie. Dat kan te maken hebben met de eisen die aan het vak worden gesteld op het gebied van professionaliteit en professionalisering. Dit speelt bijvoorbeeld bij dokters in maatschappen, maar ook bij jonge professionals die een vakdiploma moeten halen zoals bij advocaten en accountants. De organisatie vervult dan de functie van een kwaliteitssysteem. Een andere rationele overweging is dat commercie of de zakelijke kant van het bestaan als professional zich slecht verhoudt tot de passie voor het vak. Dan is de rationele grond vaak hierop gestoeld en is er sprake van een ogenschijnlijk gewoon bedrijf dat ook vaak een merk is.
De onderneming: daar voel ik mij het meest thuis
De voor mij meest aansprekende vorm, noem ik de Onderneming. Hierin wordt zakelijkheid gecombineerd met een wat mij betreft maatschappelijke missie. Dit is een omgeving die ruimte geeft zonder protocollen en wel inspiratie biedt. Natuurlijk wordt mijn voorkeur ook door mijn afkomst als organisatie adviseur bepaald, de minst geprotocolleerde beroepsgroep die ik ken.
De verzekeringspolis: de cynische variant
De meest cynische variant is de verzekeringspolis. Dit zien we vaak bij broodfondsen. We zijn bereid een deel van ons inkomen en onze vrijheid in te leveren in ruil voor een inkomensverzekering: een vast salaris in plaats van variabele maandelijkse inkomsten, aangevuld met pensioen, arbeidsongeschiktheidsverzekering en een leegloopclausule.
Trefzeker interveniëren voor leiders
Waarom zijn deze inzichten van belang? Allereerst om de professional af en toe met de neus te drukken op het feit dat er een afruil is die twee kanten heeft. De botte formulering is dan: als het je niet zint, dan begin je toch voor jezelf! De inlevende vraag is: wat was ook alweer de reden dat je je aansloot bij onze organisatie?
Ten tweede en misschien nog wel belangrijker: het duiden van het karakter van de organisatie vanuit bovenstaande perspectieven helpt om de effectiviteit van interventies te bepalen. In het geval van de verzekeringspolis zijn alle gesprekken over professionaliteit, vak ontwikkeling of de missie van het bedrijf in zekere zin vals. Interventies zoals organisatie opstellingen, dialogen (zoals de kGotla), etc. werken minder goed in een rationeel gedreven organisatie. Hard sturen op commercie of de kwaliteit van het vak werken slecht als de drijfveer veelal een sociale is. Als de echte reden besloten ligt in de inkomensverzekering, dan is de meest effectieve interventie het treffen in de portemonnee.