Soms zit je in de spagaat tussen de belevingen aan de top van een organisatie en die van de werkvloer. Dit gebeurt vaak als organisatieadviseur, maar ook in andere rollen, als middenmanager, trainer, projectleider, bemiddelaar of in andere adviesrollen. Onderstaand citaat, ontleend aan de Noordse mythologie is voor mij altijd een belangrijk waarschuwingssignaal.
De Edda stelt de werkelijkheid voor als een boom. In deze boom bevinden zich de verschillende werelden zoals de Asgard, de Midgard en het Walhalla. Onder aan de boom zit een draak, Bleektand. Hij is het symbool van de duistere macht die de wortel aanvreet. Bovenin de boom zit een adelaar, symbool van het licht. En langs de bast van de boom loopt een soort eekhoorntje, Woeltand genaamd. Zijn rol is het zaaien van onophoudelijke twist tussen de adelaar en de draak.
Bron: Roman Woeltand, pagina 50, Bas van der Velde
De Edda bevat verder geen enkele aanwijzing waarom Woeltand, in het Noors Ratatosk geheten, dit doet en hoe dit zo gekomen is. Waarom raakt deze tekst zo? Er zijn diverse aanknopingspunten:
- Top en werkvloer hebben vaak verschillende beelden over elkaar. Dit is (helaas) erg herkenbaar.
- Als adviseur loop je het risico om in de valkuil te stappen om deze beelden uit te gaan wisselen en daarmee boodschappenjongen te worden.
- Het uitwisselen zou ook een activiteit zijn die weinig waarde toevoegt, zelfs vaak de verhoudingen nog verder op scherp kan zetten en beeldvorming kan bevestigen.
- Bij nadere lezing valt ook op dat de adelaar, de top, symbool van het licht is en de draak van de ‘duistere macht die de wortel aanvreet’. Wellicht representeert dit in zich zelf al het beeld dat heerst aan de toppen van sommige organisaties.
- En dan is er nog de taakopvatting van Ratatosk: het zaaien van onophoudelijke twist. Een taak die zelden voorkomt in de literatuur, hoewel Asterisk en de Intrigant hiervan wel een briljant voorbeeld is.
- Op een dieper niveau roept dit ook een zingevingsvraag op: waarom doen we dit eigenlijk? Waarom rennen we zo hard? De Edda geeft hierover geen enkele uitsluitsel, ook niet over de achtergronden van Woeltand. Het is niet meer dan een voetnoot in een episch boek.
Het fenomeen doet mij denken aan een situatie waarin een directeur tegen mij zei: ‘Ik heb zo mijn informanten op de afdeling.’
Tegelijkertijd vertelden de medewerkers op de afdeling: ‘Er zijn hier verraders op de vloer.’
Dit was in een situatie waarin de verhoudingen behoorlijk op scherp stonden, zoals de lezer inmiddels zal begrijpen. Alles in mij voorvoelde dat het niet verstandig was deze boodschappen één-op-één te delen met betrokkenen. Mijn aanpak toen was het inrichten van een serie presentaties met bestuur, directie en medewerkers waarin consequent hetzelfde verhaal werd verteld, met expliciete opneming van het hiervoor geschetste fenomeen. Omdat er regelmatig naar de pers werd gelekt, hadden we dit ook in een persbericht verwerkt. Uiteindelijk leidde dit tot boosheid, maar ook tot een grote groep medewerkers die huilden. Huilden omdat ze eindelijk het gevoel hadden gehoord te zijn. Een directeur die blij was eindelijk een doorbraak te hebben. En een manager waarvan al langer duidelijk was dat ze niet op de goede plek zat, die vertrok.
Had ik dat allemaal grondig doordacht? Zeker niet en zo ervaren was ik ook nog niet toen. Maar de spanning die op deze situatie lag, maakte dat ik wel hele bewuste stappen heb genomen. Maar hoe vaak is deze spanning er niet. Hoe vaak delen we achteloos de negatieve beelden over elkaar wel en bevestigen we hiermee een patroon. Een gewetensvraag die iedere dag aan de orde is wat mij betreft.
Hiermee is tevens de titel van de roman Woeltand verklaard. De roman is een zoektocht naar zingeving in het professionele bestaan dat bijvoorbeeld consultants, advocaten, accountants, maar ook dokters leiden. Een roman waarin het thema vrijheid centraal staat maar waarbij ook het belang van begrenzing als middel om vrijheid te ervaren aan de orde komt. Voor nadere informatie en literatuurverwijzingen: www.woeltand.nl.