Zelforganisatie voor Zekerheidszoekers

Van de hockeyclub naar James Priest

Vorig jaar dreigde mijn zoon kampioen te worden met zaalhockey. Ik zag wat de impact kan zijn van een interim directieve coach op het spel van de jongens. Hij speelt in de A2 van een gerenommeerde club uit de hoofdklasse en voor deze gelegenheid mochten ze één dag de coach van A1 lenen. Ze speelden echt twee keer zo goed en effectief als de week daarvoor. Voor het eerst dat ik zo expliciet de toegevoegde waarde van een ‘manager’ op een team kon zien. En ja, ze werden vet kampioen.

In de jaren 2015 – 2020 hadden we het veel over zelfsturing en zelforganisatie. Het lijkt een cyclisch patroon: dan weer vijf jaar het accent op hiërarchie en nu weer het accent op zelfverwezenlijking. Zelf ben ik een groot voorstander van zelforganisatie, maar ik heb wel gemerkt dat het helpt dat anderen daar aan mee doen en het niet bij je eigen missionaire en eenzame opvatting blijft. Een paar observaties en waarnemingen…

• In de zorgsector werd zelforganisatie de laatste jaren met name gepredikt. Dit is ook de sector waar het aandeel van ZZP-ers fors is gegroeid de afgelopen jaren. Natuurlijk wordt snel gewezen naar het hogere salaris voor de ZZP-er als verklaring voor deze stijging. Maar deze wordt vooral afgeroomd door intermediaire partijen, waar de ZZP-er zelf weinig aan over houdt. Zou het dan toch waar zijn dat het fijner is alleen zorg te verlenen en al dat gezeik over het delen van coördinatietaken en zelfsturing bij anderen te laten? Deze stelling komt af en toe naar voren uit onderzoeken, maar wordt vaak weg geredeneerd. Toch vermoed ik dat een deel van de werknemers alleen geïnteresseerd is in het verlenen van zorg en de patiënt/cliënt. En dus niet in alles daar om heen, zoals het investeren in de ontwikkeling van het eigen team of de gehele organisatie.
• Twee jaar geleden was er een boeiend congres voor consultants. James Priest, de zelf uitgeroepen goeroe van Sociocracy 3.0 kruiste de degens met Jos de Blok, die toen maximaal de lucht in was geprezen door Laloux. De zaal was gevuld met consultants uit heel Europa. Jos de Blok bleek in het buitenland populairder dan in Nederland. Jos probeerde het eenvoudig te houden, maar James compliceerde meer en meer. Ik was dagvoorzitter. Het deed mij denken aan het lezen van het boek Holacracy van Brian Robertson. Een boek waar ik halverwege de draad kwijt raakte omdat het te complex werd om zelforganisatie team overstijgend te organiseren. Jos won op punten, maar wel met een te simpele weergave van de werkelijkheid. Wat leerde ik daarvan? Dat zelforganisatie leidt tot spraakverwarringen, iets is voor intellectuelen die het niet zelf betreft en dat het allemaal wel heel absoluut wordt gezien.
  
• Mijn dochter woont in een instelling omdat zij 24 uur per dag zorg nodig heeft. In dit soort instellingen wordt veel geïnvesteerd in sterkere, zelforganiserende, teams. Teams die zorgen voor het wonen, voor de dagbesteding en voor de behandeling. Cynisch hierbij is dat vanuit het perspectief van mijn dochter haar team bestaat uit mensen vanuit wonen, dagbesteding, behandeling, haar ouders en de schoonmaker – een heel ander en multidisciplinair team dan de teams waarin wordt geïnvesteerd. Dit roept de vraag op of de aandacht voor zelforganisatie niet te veel een interne, navelstaarderige, operatie is die geheel voorbij gaat aan de cliënt, het doen en de bedoeling van het werk.
• En dan misschien de meest pijnlijke waarneming als het gaat over zelforganisatie. Het zijn veelal zelfstandige ZZP-ende coaches op LinkedIn die het gedachtegoed prediken. Zij werken bij voorkeur niet duurzaam in een organisatie. Op het moment dat bijvoorbeeld een organisatie met organisatieprofessionals de principes van zelforganisatie toepast, dan slaat al snel de handelingsverlegenheid toe. Lees de roman Woeltand om deze te voelen. Practice what you preach, geldt ook voor adviseurs. Komen we toch weer bij de Priest uit…

Wat lezen we in deze voorbeelden:

1. Als eerste: waarom ontkennen dat managen een vak is met toegevoegde waarde?
2. Hoezo vullen wij voor andere in dat zij zo nodig mee moeten sturen? Er zijn best een paar voorbeelden van mensen die gewoon hun werk willen doen zonder mee te sturen.
3. Ten derde: waarom maken we het allemaal zo ingewikkeld als het om zelforganisatie gaat? Zeker in taalfgebruik.
4. Is de oriëntatie op zelforganisatie niet een egoïstische, vanuit de professional geredeneerde, benadering die voorbij gaat aan het belang van klanten en cliënten?
5. Zijn degenen die het gedachtegoed prediken niet de meest ingewikkelde mensen om dit op toe te passen? Praktiseer wat je predikt, maar dan ook echt…
6. En tot slot: wie zijn eigenlijk de mensen die zelforganisatie prediken? Zijn zij zelf wel in staat om in een team te opereren? En weten zij wel waar ze het over hebben uit eigen ervaring?